maart 2022

De teek

De teek (fästing in het Zweeds) is een kleine geleedpotige parasiet, verwant aan mijten en spinachtigen. Hij houdt van schaduwrijke en vochtige plaatsen, bij voorkeur loofbos met dicht kreupelhout. De teek leeft 2-3 jaar en doorloopt drie verschillende stadia in zijn ontwikkeling. Van larve tot nimf en daarna van nimf tot volwassen teek. In elke fase moet de teek bloed zuigen om zich verder te ontwikkelen. Als de teek actief is, zit hij in de vegetatie, bijvoorbeeld op een grasspriet, 10-20 cm van de grond, wachtend tot een geschikt dier voorbij komt. Gastheerdieren zijn voornamelijk muizen en woelmuizen, maar ook grote zoogdieren en soms ook mensen. De teek die in Zweden het meest voorkomt (Ixodes ricinus) heeft geen ogen. Wanneer hij bewegingen in de vegetatie, kooldioxide of geuren waarneemt, grijpt hij de vacht van het passerende slachtoffer.

Nadat de teek op het slachtoffer zit gaat deze op zoek naar een geschikte plek om zich vast te bijten. Via de zuigbuis met weerhaken laat hij wat speeksel in de bijtwond lopen. Het speeksel bevat zowel verdoving, waardoor de beet pijnloos wordt, als een stof die voorkomt dat het bloed stolt. Daarna begint de teek bloed te zuigen. Wanneer de teek zich volledig heeft vol gezogen, wat tot een week kan duren, laat hij zich los en valt op de grond om zich in de volgende fase te ontwikkelen. Een bevrucht volwassen vrouwtje dat voor de derde keer bloed heeft gezogen, legt tot 2000 eitjes voordat ze uiteindelijk sterft. Enkele weken later komen de eitjes uit en wordt een nieuwe generatie teken geboren.

Tekenseizoen

Teken worden actief zodra de temperatuur enkele dagen boven de 5 graden komt. Warm en vochtig weer is gunstiger voor teken dan wanneer het koud en droog is. Hierdoor is er een groot deel van het jaar kans op tekenbeten. Het tekenseizoen in Zweden wordt meestal geteld van maart tot november en is vaak het meest intens van april tot half juni.

Infectieziektes verspreid door teken: Ziekte van Lyme en TBE (teken encefalitis)

Het grootste deel van de teken draagt geen virus of bacterie met zich mee. Maar er zijn een aantal teken die de ziekte van Lyme of TBE kunnen overbrengen.  Circa 1 op de 4 teken draag de bacterie van de ziekte van Lyme met zich mee. Het duurt ongeveer 1 tot 2 dagen voordat Lyme aan een mens wordt overgedragen nadat je bent gebeten door een besmette teek. De kans op besmetting hangt dus ook af van hoe lang het duurt voordat de teek is verwijderd. De schatting is dat ongeveer 1-2% besmet raakt met de ziekte van Lyme na de tekenbeet in Zweden.

Ongeveer 1 op de 50 teken is drager van het TBE virus. TBE wordt sneller overgedragen omdat het virus wordt aangetroffen in de speekselklieren van de teek. In 2021 zijn er totaal 533 gevallen van TBE besmetting in Zweden geregistreerd.

Ziekte van Lyme 

De ziekte van Lyme komt van de Borrelia-bacterie en in het Zweeds heet de ziekte ook Borrelia. Het is een infectieziekte die wordt overgedragen door teken. In Zweden worden naar schatting jaarlijks minstens 10.000 mensen besmet. Ongeveer 20-30% van de teken draagt ​​de bacterie van de ziekte van Lyme. Echter blijkt het risico op het ontwikkelen van de ziekte van Lyme na een enkele tekenbeet relatief klein te zijn. Dit komt omdat het meestal 1-2 dagen duurt voordat de infectie door de teek wordt overgedragen. Hoe eerder je de teek ontdekt en verwijdert, hoe kleiner het risico op infectie. Vooral nimfen en volwassen vrouwtjesteken kunnen de ziekte van Lyme overbrengen. ­­­

Symptomen van Lyme

Het meest voorkomende signaal van een infectie met de ziekte van Lyme is dat je een toenemende roodheid bij de beet ziet die groter is dan vijf centimeter in diameter. Het treedt 1-4 weken na de tekenbeet op en kan vanuit het midden naar buiten vervagen. Je kan je daarbij ziek voelen en eventueel koorts krijgen. De ziekte van Lyme kan ook beschadigingen van het centrale zenuwstelsel, gewrichten en soms van het hart veroorzaken. Symptomen van beschadigingen aan het zenuwstelsel kunnen onder andere zijn hoofdpijn, misselijkheid of uitstralende pijn in de armen, benen of rug. Soms - niet in de laatste plaats bij kinderen - treedt een halfzijdige gezichtsverlamming op. Als de gewrichten zijn aangetast, verschijnt dit meestal als terugkerende aanvallen van pijn en zwelling van individuele gewrichten.

Als je een infectie met de ziekte van Lyme vermoedt moet je contact opnemen met een arts.

Risicogebied Lyme

De teek heeft zich de afgelopen 30 jaar aanzienlijk verspreid in Zweden. Hij komt nu voor in heel Zuid-Zweden en hij heeft zich naar het noorden verspreid en wordt nu ook gevonden langs de kust en langs de rivieren in Norrland. In het binnenland van Norrland ontbreekt de teek en kun je daar dus niet besmet worden met de ziekte van Lyme.

Bescherming tegen Lyme

Vaccinatie tegen de ziekte van Lyme is niet mogelijk, maar wordt in de reguliere gezondheidszorg behandeld met antibiotica. Je kunt meerdere keren last hebben van de ziekte van Lyme.

Gevaar voor honden en katten?

De ziekte van Lyme kan ziekten veroorzaken bij zowel mens als dier. Bij huisdieren is het echter ongebruikelijk en katten worden zelden ziek van teken. Infecties bij honden komt voor in verschillende delen van Zweden, maar veroorzaakt zelden symptomen (ongeveer 95% van de geïnfecteerde honden ontwikkelt nooit symptomen). De symptomen zijn vaak mild en als een behandeling nodig is, wordt een zeer snel herstel waargenomen (na één tot twee dagen).

Wil je de kans op tekenbeten verkleinen? Kijk dan eens naar de kleding van het merk Rovince. Hun kleding is namelijk voorzien van een teek- en mugwerende behandeling.

TBE (teken encefalitis)

TBE is de afkorting van de Engelse benaming Tick-Borne Encephalitis. In Nederland is het virus ook bekend als FSME (Frühsommer-Meningoenzephalitis, oftewel teken encefalitis). Het TBE-virus komt onder meer voor bij kleine knaagdieren. Deze worden zelf niet ziek, maar kunnen virussen overbrengen op teken. Als een teek het TBE-virus draagt, wordt het virus vrijwel direct overgedragen aan dieren of mensen na de beet. 

In de risicogebieden is naar schatting 1 op de 50 teken drager van het virus. En in Zweden is er sinds het jaar 2000 een toename in het aantal TBE gevallen te zien. De aantallen variëren enigszins tussen de jaren, maar de trend is stijgende. In de jaren negentig werden in Zweden 50-70 gevallen per jaar gemeld, sindsdien is het aantal gevallen gestegen tot 200-500 gevallen per jaar. In 2021 werden 533 gevallen gemeld.

Het eigen immuunsysteem van de mens heeft in de meeste gevallen genoeg tijd om het virus te bestrijden voordat het zich in het lichaam verspreidt. De meeste mensen die ziek worden, hebben daarom slechts milde klachten als koorts en hoofdpijn en herstellen na een paar dagen. Maar in een derde van de gevallen kan het ontstekingen in de hersenen veroorzaken.

Symptomen van TBE

Wanneer je besmet bent geraakt met het TBE-virus merk je in de meeste gevallen niets. Wanneer je er wel ziek van wordt kan je na 1-2 weken griepachtige symptomen krijgen zoals lichte koorts en pijn in het hoofd en lichaam. De symptomen houden tot een week aan. Wanneer je volledig bent hersteld heb je levenslange immuniteit. Maar bij sommigen keert de ziekte na ongeveer een week terug met meer uitgesproken symptomen.

Bij circa elke derde geïnfecteerde persoon verspreidt het virus zich naar de hersenen en hersenvliezen. Na ongeveer een week word je dan weer ziek met hoge koorts, hoofdpijn, misselijkheid, braken en een aangetaste algemene toestand. De diagnose wordt gesteld door bloedonderzoek en onderzoek van het ruggenmergvocht.

Er is geen geneesmiddel dat TBE geneest, de gegeven behandeling verlicht alleen de symptomen. Het duurt vaak lang voordat je je weer helemaal gezond voelt. Sterfgevallen komen niet vaak voor, maar ongeveer 40% van de volwassenen die ziek worden, ervaart aanhoudende problemen in de vorm van hoofdpijn en vermoeidheid die leidt tot concentratie- en geheugenstoornissen. In sommige gevallen kunnen er verlammingsverschijnselen blijven door zenuwbeschadiging en ook de gehoorzenuw kan aangetast worden met gehoorverlies en evenwichtsproblemen als gevolg.

Bescherming tegen TBE via vaccinatie

Aangezien er geen geneesmiddel is voor TBE, wordt het in Zweden aangeraden om je te vaccineren tegen TBE, wanneer je in een gebied verblijft waar een verhoogd risico op TBE is. Wanneer je op vakantie naar Zweden gaat is er geen standaard advies te geven of je je laat vaccineren of niet. Je kan je keuze laten afhangen van de plek waar je naar toe gaat, wat voor een soort vakantie je hebt en voor hoe lang je gaat. Maar het blijft een persoonlijke keuze of je de vaccinatie wel of niet haalt. De vaccinatie voorkomt overigens niet dat je tekenbeten oploopt. Het beschermt alleen tegen TBE (en dus ook niet tegen Lyme).

Vaccins kunnen worden gegeven vanaf de leeftijd van 1 jaar en bieden over het algemeen een goede bescherming tegen ziekten bij kinderen. Voor volwassen geldt dat wanneer het aanbevolen vaccinatie schema wordt gevolgd het tot 95-98% bescherming geeft tegen TBE.

Het vaccinactieschema is als volgt:

Basisvaccin*

• Dosis 1  = dag 0
• Dosis 2  = 1 tot 3 maanden na dosis 1
• Dosis 3 = 5-12 maanden na dosis 2

Na dosis 3 ben je drie jaar beschermd. Om de bescherming te behouden, heb je het volgende nodig:

• Dosis 4 = 3 jaar na dosis 3
• Dosis 5 (en verder = elke 5 jaar een aanvullende dosis)

*Voor ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem geldt de aanbeveling om een ​​extra dosis van het vaccin in te nemen als basisvaccin.

In Zweden staat op veel verschillende plaatsen regelmatig een vaccinatie-bus. Je hoeft hier geen afspraak voor te maken en je kan gewoon langsgaan. Op de website fasting.nu kan je kijken waar in jouw buurt, op welke dag een vaccinatie-bus staat.

Je kan je ook laten vaccineren in gezondheidscentra (vårdcentral), vaccinatieklinieken en sommige apotheken.

De prijs voor een dosis kan verschillen, maar ligt rond de 400 kr voor volwassenen en 360 kr voor kinderen.

In Zweden zijn er twee vaccins die gebruikt worden: respectievelijk FSME-immuun (Baxter) en Encepur (Chiron / Meda). Het is het meest ideaal wanneer de basisvaccinatie wordt gedaan met hetzelfde vaccin.

In Nederland kan je onder andere bij de GGD en Thuisvaccinatie.nl een afspraak maken voor een TBE prik. Op de website van Thuisvaccinatie kan je ook gelijk controleren of de vaccinatie door je zorgverzekeraar wordt vergoed.

Gevaar voor honden en katten?

Het TBE-virus kan door tekenbeten worden verspreid naar zowel mensen als dieren. De infectie is niet ongebruikelijk bij honden, maar het virus veroorzaakt zeer zelden ziekte bij geïnfecteerde honden. Het is nog zeldzamer dat katten ziek worden van het virus. De huisdieren die toch ziek worden, kunnen verschillende symptomen vertonen: hoge koorts, beverigheid, krampen of veranderd gedrag.

Een tekenbeet, en nu?

Teken die in de huid bijten, moeten zo snel mogelijk worden verwijderd, aangezien de ziekte van Lyme na 1-2 dagen worden overgedragen. Als de teek echter het TBE-virus draagt, wordt de infectie al sneller overgedragen.

Pak de teek met een puntig pincet zo dicht mogelijk op de huid bij de kop vast en trek hem er rustig uit. Als een stukje van de kop in de huid achterblijft is dat ongevaarlijk. Dat komt er vanzelf weer uit, net als bij een splinter. Ontsmet hierna het wondje. Gebruik je een andere tekenverwijderaar? Volg dan de bijbehorende gebruiksaanwijzing.

Na het verwijderen van een teek zie je vaak een rood vlekje van de beet. Dit vlekje is meestal een paar dagen zichtbaar. Ga naar de huisarts wanneer de verkleuring van de huid op de plek van de tekenbeet groter wordt. Dit kan tot drie maanden na een tekenbeet verschijnen. Ook koorts en eventueel spier- en gewrichtspijn in de eerste weken na een tekenbeet, kunnen tekenen van Lyme zijn. Voor TBE geldt dat het enkele maanden kan duren voordat het virus zich heeft verspreid naar de hersenen of hersenvliezen. Het kan dus ook raadzaam zijn om een tekenbeet ergens te noteren zodat je de datum eventueel kunt doorgeven aan een arts.