Het Zweedse schoolsysteem

januari 2023, laatste update januari 2024

Het Zweedse schoolsysteem is verdeeld in vier hoofdonderdelen: kleuterschool, basisschool, middelbare school en hogere middelbare school. Preschool, of "förskola", is optioneel en is voor kinderen in de leeftijd van 1-5 jaar. Lagere school, of "grundskola", is verplicht en is voor de leeftijd van 6-16 jaar. Middelbare school, of "gymnasium", is ook verplicht en bestrijkt de leeftijd van 16-19 jaar. Hoger secundair onderwijs, of "högskola", is niet verplicht en is voor studenten ouder dan 19 jaar die hun opleiding willen voortzetten. Het leerplan op Zweedse scholen wordt bepaald door de overheid en is in het hele land hetzelfde. Het onderwijssysteem in Zweden is gratis en de studenten krijgen ook gratis boeken.

Naar school in Zweden na emigratie

Wanneer je naar Zweden emigreert kan een kind starten met onderwijs voordat het persoonsnummer is ontvangen. Wel moet je een vast adres hebben. Om een kind aan te melden voor school kan je contact opnemen met de gemeente. Zij zullen zorgen voor een plaatsing op een school in de buurt. Alle kinderen hebben het recht om te kiezen naar welke school ze willen gaan, dus je kunt afwijken van de schoolkeuze die de gemeente heeft gemaakt. Wanneer je je kind naar een friskola wilt laten gaan, neem dan contact op met de betreffende friskola. Kinderen vanuit het buitenland worden nog wel eens een jaar lager dan hun leeftijdsgenoten geplaatst om ze de kans te geven zich het Zweeds eigen te maken. 

In Zweden hebben alle jongeren tussen de 6 en 16 jaar schoolplicht, in tegenstelling tot Nederland waar een kind leerplichtig is. Schoolplicht houdt in dat jongeren zowel het recht als de plicht hebben om deel te nemen aan het onderwijs op een school. Als algemene regel geldt dan ook dat thuisonderwijs niet is toegestaan. Onder bepaalde voorwaarden kan hiervan worden afgeweken, maar daar worden erg hoge eisen aan gesteld en er moeten zeer goede redenen zijn wil een gemeente thuisonderwijs toestaan.

Alle nieuwe inwoners van Zweden die ouder zijn dan 16 jaar hebben het recht om Zweeds te leren. Het onderwijs heet Zweeds voor immigranten, SFI (Svenska För Invandrare). Wil je meer weten over het leren van de Zweedse taal, kijk dan op de pagina De Zweedse taal leren.

Kenmerken van het Zweedse onderwijssysteem

De belangrijkste kenmerken van het Zweedse onderwijssysteem zijn:

• De doelen en leerresultaten voor het Zweedse onderwijs worden op centraal niveau gedefinieerd. De overheid heeft de eindverantwoordelijkheid en stelt wetten en leerplannen op. De gemeenten (kommuner) zijn verantwoordelijk voor het organiseren van het onderwijs (uitgezonderd het hoger onderwijs) en Skolverket (een overheidsinstantie) ziet toe op de uitvoering doormiddel van evaluatie en supervisie.
• In Zweden is er geen leerplicht, maar schoolplicht. De schoolplicht houdt in dat kinderen naar school moeten en deelnemen aan de activiteiten die daar worden georganiseerd.
• De schoolplicht begint in de herfstperiode van het kalenderjaar waarin het kind zes jaar wordt.
• De schoolplicht eindigt aan het einde van het lenteperiode in het tiende jaar nadat de leerling met de schoolplicht is begonnen. Voor de meeste leerlingen is dat wanneer ze het 9e jaar van de grundskola hebben afgerond.
• Kinderen van 1-5 kunnen naar de förskola, een combinatie van opvang en onderwijs. 
• Al het onderwijs, van förskola tot hoger onderwijs, is gratis.
• Leerlingen hebben, indien nodig, recht op gratis schoolvervoer.
• Alle leerlingen van de grundskola (en vaak ook gymnasieskola) krijgen een gratis warme lunch op school.
  
  

Schematische vergelijking van onderwijssysteem in Zweden en Nederland

De verschillende scholen in Zweden

• Förskola (1-5 jaar; opvang / peuterspeelzaal)
• Förskoleklass (6 jaar, voorbereiding op basisschool)
• Grundskola (7-16 jaar; basis onderwijs)
• Gymnasieskola (16-19 jaar; middelbaar onderwijs)
• Högskola/ Universitet (19 jaar of ouder; hoger onderwijs)
• Särskola (speciaal onderwijs)
• Vuxenutbildning / komvux (volwassen onderwijs) 
  
  

Förskola en förskoleklass (opvangen en voorbereiding op basisschool)

De förskola wordt ook wel dagis genoemd. Maar dagis is eigenlijk alleen kinderopvang en förskola is een combinatie van opvang en onderwijs. Förskola is vrijwillig en bedoelt voor kinderen van 1-5 jaar. 

Sinds 2018 zijn kinderen vanaf de herfstperiode waarin het kind 6 jaar wordt verplicht om naar de förskoleklass te gaan. Förskoleklass is zijn eigen vorm van school met als doel om de ontwikkeling en het leren van kinderen te stimuleren en ze voor te bereiden op de grundskola.

Grundskola (basis onderwijs)

Grundskola is een negenjarige verplichte basisschool voor alle kinderen en de meeste beginnen het eerste jaar wanneer ze 7 jaar oud zijn. De grundskolor in Zweden worden bestuurd door de gemeente of door particulieren, de zogeheten 'friskola'. In gemeentelijke scholen is de gemeente de directeur en in de friskola is het een bedrijf dat de directeur is. Zowel de gemeentelijke school als de friskola volgen hetzelfde leerplan, uitgezonderd de Waldorfskola. Wat een friskola vaak onderscheidt van de gemeentelijke scholen is dat ze vaak een specifieke focus hebben op bijvoorbeeld het gebruik van technologie in het onderwijs, maar het kan ook gaan om een ​​esthetische focus zoals muziek of theater of iets anders. Maar ook op gemeentelijke scholen kan er extra aandacht worden gegeven aan bepaalde activiteiten (zoals voetbal, dans of Engels) of hebben ze een specialisatie zoals gezondheid of een speciale pedagogiek.

Zowel de gemeentelijke scholen als de friskola zijn gratis en er is een vrije keus waar je je kind naar school laat gaan. Wanneer je je kind op een school inschrijft via de gemeente is deze verplicht om een schoolplaatsing aan te bieden. De gemeente zal kijken naar de wensen van de ouders en zoekt een school die niet al te ver van huis is. Dit zal wel altijd een gemeentelijke school zijn. Wanneer je je kind naar een friskola wilt laten gaan moet je de aanvraag bij de betreffende school doen.

Alle leerlingen krijgen de volgende vakken:

In Zweden hebben ze het niet over klassen of groepen, maar over jaren. Je begint in het eerste jaar en eindigt in het 9e jaar. Vanaf het 6e jaar grundskola krijgen de leerlingen een beoordeling voor de vakken die de leerling heeft gevolgd. De beoordelingsschaal heeft zes stappen: A, B, C, D, E en F. De beoordelingen A tot en met E zijn goed tot en met voldoende, terwijl een F staat voor een onvoldoende. Aan het einde van het voorjaarssemester in jaar 9 wordt de eindbeoordeling vastgesteld. Met de eindbeoordeling kan de leerling zich aanmelden voor gymnasieskola.

Het schooljaar is verdeeld in een herfstperiode (höstterminen) en een lenteperiode (vårterminen). De zomervakantie is ongeveer 2 maanden en begint in juni en loopt tot ongeveer midden augustus. Naast de zomervakantie hebben alle leerlingen nog vier schoolvakanties:

• Herfstvakantie (höstlov); 1 week - altijd week 44
• Kerstvakantie; ca. 2/3 weken - deze start aan het einde van de herfstperiode en eindigt met de start van de lenteperiode en valt rond kerst en nieuwjaar
• Voorjaarsvakantie (sportlov); 1 week - variërend in Zweden tussen week 7 en 11
• Paasvakantie (påsklov); 1 week - de week voor of week na pasen

Wil je precies wilt weten wanneer de vakanties in een specifieke gemeente zijn kan je het beste op de website van de betreffende gemeente zoeken. Er kan ook nog een verschil zitten tussen de vakanties van de grundskola en gymnasieskola.

Schoolvervoer

Een leerling in een gemeentelijke förskola en grundskola heeft, indien nodig, recht op gratis schoolvervoer. Dit kan bijvoorbeeld zijn in verband met de afstand naar school, de handicap van de leerling of een andere bijzondere omstandigheid. Wanneer een aanvraag voor schoolvervoer wordt gedaan beoordeelt de gemeente of hier recht op is.

Leerlingen die ervoor kiezen om naar een andere school te gaan binnen de gemeente dan de school waar de gemeente hen anders zou hebben geplaatst, hebben alleen recht op schoolvervoer als dit kan zonder organisatorische of zonder extra kosten voor de gemeente. Hetzelfde geldt als algemene regel wanneer leerlingen ervoor kiezen om naar een gemeentelijke school van een andere gemeente te gaan. Een leerling die naar een zelfstandige school in een andere gemeente dan de eigen gemeente gaat, heeft daarentegen geen recht op schoolvervoer.

Gymnasieskola (middelbaar onderwijs)

Met 16 jaar kun je naar een gymnasieskola gaan en daar kies je een programma. Dit kan een studievoorbereidend programma zijn (vergelijkbaar met havo/vwo niveau) of meer beroepsgerichte programma's. Er is keuze uit 7 studievoorbereidende programma's (högskoleförberedande program), 12 beroepsgerichte programma's (yrkesprogram) en 5 nationale rekruterings programma's (riksrekryterande program)

Naast deze 19 programma's zijn er ook nog 4 introductie programma's (introduktionsprogram), waaronder een inleidende taaltraining (språkintroduktion). Dit programma is speciaal gericht op leerlingen die nieuw in Zweden zijn en willen gaat starten aan gymnasieskola. Het programma richt zich vooral op de Zweedse taal. Zodra is vastgesteld welk onderwijsniveau bij leerling past wordt een individueel studieplan opgesteld. Je krijgt dan vakken die je nodig hebt de je verder opleiding. Op de website van gymnasieguiden.se kan je zoeken welke scholen dit programma aanbieden. Ook kan je op deze website zoeken welke scholen waar zitten en welke programma's zij aanbieden. 

Alle leerlingen, ongeacht de opleiding die ze hebben gekozen, volgen de acht kernvakken Zweeds, Engels, wiskunde, natuurwetenschappen, maatschappijleer, esthetische activiteiten, sport en gezondheid en godsdienstwetenschappen. Daarnaast krijg je vakken die specifiek bij het gekozen programma horen. In het tweede jaar zijn de meeste programma's onderverdeeld in verschillende specialisaties. 

De beoordelingsschaal op gymnasieskola kent dezelfde manier van beoordelen als de grundskola en bestaat uit: A, B, C, D, E en F. De beoordelingen A – E zijn goed tot voldoende, en F voor een onvoldoende. In het laatste jaar doe je geen eindexamen maar geven je scores op de gegeven vakken toegang tot verschillende vervolgopleidingen.

Högskola/ Universitet (hoger onderwijs)

Het verschil tussen een universiteit en een hoge school in Zweden is dat een universiteit een algemene vergunning heeft voor het toekennen van doctorsgraden en hoge scholen niet. Hoge scholen mogen wel doctorsgraden toekennen, maar moeten daar voor iedere opleiding apart een vergunning aanvragen. Verder is het over het algemeen zo dat universiteiten meer traditionele, wetenschappelijke opleidingen bieden en hoge scholen meer praktische en gespecialiseerde opleidingen. Hier zijn echter veel uitzonderingen op al is er op universiteiten meestal meer geld is voor onderzoeksactiviteiten dan op hoge scholen.

Alle cursussen en programma's aan een universiteit of hogeschool zijn onderverdeeld in drie niveaus:

• Grundnivå (bachelor); duurt 2 tot 3 jaar
• Avanceradnivå (master); duurt 1 of 2 jaar - om een master opleiding te volgen moet je een bachelor diploma hebben. Wanneer je alleen onafhankelijke cursussen wilt volgen moet je bachelor onderwijs hebben gevolgd, maar is een diploma niet vereist. 
• Forskarnivå (postmaster); duurt 4 jaar - om een postmaster opleiding te volgen, is een masterdiploma vereist.

De specifieke eisen voor toelating tot het volgende niveau kunnen per cursus of programma verschillen. Kijk op de website van de betreffende högskola of universitet naar de toelatingseisen voor de cursus of programma waar je in bent geïnteresseerd. 

Een belangrijk kenmerk van het Zweeds hoger onderwijs is de mate van vrijheid die zowel instellingen als studenten krijgen in het samenstellen van individuele studieprogramma’s. Het hoger onderwijs is gratis, op een bijdrage voor bepaalde studentenvoorzieningen na.

Op de website van uka.se vind je een lijst van alle högskolor en universitet in Zweden.

Särskola (speciaal onderwijs)

Särskola is een aparte onderwijsvorm en is voor kinderen en jongeren die de leer- en kennisdoelen op de grundskola niet halen omdat ze een ontwikkelingsstoornis, autisme of autisme-achtige aandoening hebben. Dit geldt ook voor kinderen en jongeren die een ernstige en blijvende verstandelijke beperking hebben. De gemeente waarin je woont is verantwoordelijk voor het onderzoek of een kind recht heeft op särskola. Om zo'n onderzoek te starten kan contact op nemen met de ambtenaar bij de gemeente die verantwoordelijk is voor särskola. Wanneer uit onderzoek is gebleken dat een kind het recht heeft naar särskola te gaan, is het uiteindelijk de ouder/voogd die bepaalt of het kind naar särskola of grundskola gaat.

Särskola bestaat uit verplicht speciaal onderwijs, wat gelijk is aan grundskola, en het vrijwillig speciaal onderwijs, wat gelijk is aan het gymnasieskola. Särskola zijn gebaseerd op het uitgangspunt dat leerlingen veel tijd nodig hebben om te leren. Er wordt gewerkt met dezelfde leerplannen als grundskola en gymnasieskola, maar hebben hun eigen programma's, doelstellingen en beoordelingscriteria.

Naar särskola gaan betekent niet noodzakelijk dat je les krijgt in een speciaal gebouw, of op een speciale school. De meeste leerlingen van speciale scholen gaan naar gemeentelijke scholen en friskola, of in speciale klassen, of geïntegreerd in lagere klassen.

Het verplichte speciaal onderwijs is onderverdeeld in grundsärskola en träningsskola. Träningsskola is bedoeld voor leerlingen die vanwege de omvang van hun ontwikkelingsachterstand niet naar grundsärskola kunnen. Het onderwijs en het leerplan zijn minder theoretisch dan dat van de grundsärskola. In plaats daarvan is het meer gericht op het geven van praktische opleiding aan leerlingen. De leerlingen krijgen les in de vakken esthetiek, communicatie, motoriek, dagelijkse activiteiten en waarneming van de werkelijkheid. Het onderwijs wordt individueel aangepast en het aantal leerlingen per klas is gewoonlijk lager dan in de grundsärskola.

Voor volwassenen met een verstandelijke beperking is er Särvux.

Vuxenutbildning / komvux (volwassen onderwijs)